Öz

Her yıl Türkiye’de gerçekleşen trafik kazalarının yaklaşık %10’unda yayalar kusurlu bulunmaktadır. Buna rağmen yakın bir zamana kadar yerleşik Yargıtay içtihadı, araç içindeki sürücü ve yolcuların yaralanması veya ölümü halinde yayaya taksirle öldürme veya yaralama suçlarından sorumluluk yüklememeye yöneliktir. Son yıllarda Yargıtay bu içtihadından uzaklaşmış ve yayanın da sorumlu tutulabileceği yönünde kararlar vermiştir. Bu çalışmanın amacı, yayaya cezai sorumluluk yüklenen ve yüklenmeyen uygulamaları kısaca inceleyerek hukuki ve sosyal bağlamda adaleti sağlama noktasındaki yeterliliklerini tartışmalı olarak ele almaktır. Anahtar Kelimeler: Trafik Kazası, Yayanın Cezai Sorumluluğu, Taksirle Öldürme, Taksirle Yaralama, Nedensellik, Öngörülebilirlik.

Giriş

Türk hukukunda trafik kazalarından kaynaklanan sorumluluk 13.10.1983 tarihinde kabul edilen 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu ile belirlenmiştir. Kanunun “Tanımlar” başlıklı 3. maddesi, trafik kazasını şöyle tanımlamıştır: “Trafik kazası: Karayolu üzerinde hareket halinde olan bir veya birden fazla aracın karıştığı ölüm, yaralanma ve zararla sonuçlanmış olan olaydır.” Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Hizmetleri Başkanlığı’nın yayınladığı istatistikler uyarınca 2018 yılında ülkemizde toplam 428.074 trafik kazası gerçekleşmiş olup bunların 186.422’sinde ölüm veya yaralanma meydana gelmiştir. Ölümlü veya yaralanmalı kazaların 18.103’ünde yayaların kusurlu olduğu tespit edilmiştir1 . Bu istatistik, ölümlü veya yaralanmalı kazaların yaklaşık %10’una yayaların sebep olduğunu ortaya koymaktadır. Buna rağmen Karayolları Trafik Kanunu’nun “Yayaların uyacakları kurallar” başlıklı 68. maddesi haricinde yayalara kusur izafe eden bir maddesi bulunmamakta olup, bahsi geçen 68. madde yayaların uyması gereken kuralları tespit ettikten sonra son fıkrasında sorumluluğu “Bu madde hükümlerine uymayan yayalar 1 800 000 lira para cezası ile cezalandırılırlar.” şeklinde tespit etmiş ve bu mevzuat uyarınca yayalar bakımından kurallara uymamanın tek müeyyidesi para cezası2 olarak belirlenmiştir. Para cezalarına ilişkin istatistiklere bakıldığında ise, 2018 yılında toplam 14.524.688 para cezası kesildiği, ancak bunların yalnızca 4.699’unun yayalara ilişkin olduğu anlaşılmakta ve bu sayı toplam para cezalarının yaklaşık %0,03’üne tekabül etmektedir. Bu sonuçlar, ölümlü veya yaralanmalı trafik kazalarının %10’una yayaların sebep olduğunu, ancak yayaların toplam para cezaları içindeki payının sadece %0,03 olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca ceza hukuku uygulamasında yayaları trafik kazasına sebebiyet verdikleri gerekçesiyle öldürme veya yaralama suçlarından sorumlu tutan karar yok denecek kadar azdır. Dolayısıyla, aslında, yayaların kendi kusuru ile trafik kazasına sebep olmaları ancak motorlu araç sürücüsünün sorumluluğuna ilişkin olarak açılan davada sürücünün kusurunu azaltmakta veya ortadan kaldırmakta, yayaya araç sürücüsüne ve yolculara vermiş olduğu zarardan dolayı nadiren müeyyide uygulanmaktadır. Para cezalarına ilişkin uygulama bakımından pek çok olayda şüphelilerin tespitinde olay yeri kameralarından alınan görüntülerin etkili olduğu ve bu görüntülerden motorlu taşıtın plakasının kolaylıkla edinilerek sürücüsüne ulaşılabilmesine karşın yayanın tespitinin zor olduğunun da göz önünde bulundurulması gerekir. Buna rağmen yukarıdaki verilerin tümü bir arada değerlendirildiğinde, genel olarak ölümlü ve yaralanmalı trafik kazalarında yayalara oldukça kısıtlı bir sorumluluk atfedildiği ve sürücünün tüm sorumluluğu üstlendiği bir uygulamanın yaygın olduğu da gerçektir. Yargıtay, özellikle son dönemde ölümlü ve yaralanmalı trafik kazalarında sürücünün veya yolcuların gördükleri zarar bakımından kazaya kusurlu davranışıyla sebep olan yayaya cezai sorumluluk izafe etmeye başlamıştır.

İlgili makale Türk Ceza Hukuku Derneği tarafından yayımlanan Suç ve Ceza dergisinde yayımlanmıştır. - Cilt: 12 | Sayı: 2 | Haziran 2019

https://www.tchd.org.tr/wp-content/uploads/2019/09/2019_say%C4%B1_2.pdf